Fietsronde vanaf het vakantiepark Bospark De Schaapskooi van Roompot in Wissel/ Epe, via Tongeren, Renderklippen, Epe, Gortel weer terug naar uw startpunt.

Onderweg zijn er enkele horecagelegenheden, met name in Epe.

Tongeren is een buurtschap in de gemeente Epe, in de Nederlandse provincie Gelderland, tussen Epe en Nunspeet. De buurtschap is ook bekend als Landgoed Tongeren.

De buurtschap ligt op ongeveer 5 kilometer ten westen van Epe, en ongeveer 7 kilometer ten zuidoosten van 't Harde. De buurtschap telt volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek 30 inwoners, waarvan 10 vrouwen en 20 mannen.

Op het landgoed, circa 500 hectare groot, bevinden zich heidevelden, met een uitgebreid fiets- en wandelnetwerk. Tongeren had één basisschool die sinds eind jaren '90 niet meer als school wordt gebruikt. Tegenwoordig worden in het oude schoolgebouw diverse (weliswaar kleinschalige) evenementen gehouden. 

Tongeren wordt voor het eerst als nederzetting genoemd in 1025. Het landgoed werd gevormd in de tweede helft van de achttiende eeuw. Nicolaas Wilhem de Meester, burgemeester van Harderwijk, was eigenaar van vijf boerderijen en een hoeveelheid bouwland en heide in de buurschap Tongeren. Na zijn overlijden erfden zijn dochter Cornelia Maria en haar man Jan Hendrik Rauwenhoff in 1768 alle boerderijen in de buurschap Tongeren op één na.

In 1812 liet Jan Hendrik Rauwenhoff een begraafplaats aanleggen in het dennenbos. In 1815 overleed Jan Hendrik Rauwenhoff en werd begraven op zijn begraafplaats op Tongeren. Het Tongerense bezit werd in eerste instantie verdeeld over de kinderen, om vervolgens weer door kleinzoon Jan Hendrik Rauwenhoff samengevoegd te worden tot één geheel.

Jan Hendrik Rauwenhoff senior (1730-1815) was schepen en later burgemeester in Elburg. De Rauwenhoffweg bij Tongeren is naar hem vernoemd.

Charles le Chevalier
Na het overlijden van Jan Hendrik Rauwenhoff junior (1799-1833), hertrouwde zijn weduwe met Charles le Chevalier, bijgenaamd 'De Weldoener van Tongeren'. Charles le Chevalier breidde het landgoed uit door aankopen van grond en boerderijen.

Charles le Chevalier behoorde tot de kleine groep 19de-eeuwse landbouwhervormers. Met allerlei landbouwkundige experimenten probeerde Le Chevalier om betere opbrengsten op de arme Veluwse zandgrond te genereren en zo de welvaart van de Tongerense boeren te verhogen. Hij experimenteerde met rasverbetering van rundvee, nieuwe bemestingsmethodes zoals gebruik van guano, de introductie van de Amerikaanse eik en nog veel meer.

In het kader van de landbouwvernieuwing achtte hij goed onderwijs voor de boeren van groot belang. In 1867 begon Le Chevalier met de bouw van een school voor de kinderen uit Tongeren, en, voor zover er plaats zou zijn, ook voor de kinderen van het aangrenzend landgoed Welna en de afgelegen buurschappen Soerel en Gortel.

Op 2 augustus 1868 werd de school geopend. Le Chevalier voerde de leerplicht in voor alle kinderen van zijn daghuurders en pachters. Hij was zijn tijd ver vooruit, want pas in 1900 werd de algemene leerplicht in Nederland aangenomen!

Le Chevalier's stiefzoon, Frans Rauwenhoff, die evenals zijn zuster en broers vol overgave de oprichting had bepleit, was er helaas niet bij. Hij was op 22 december 1867 overleden. Te zijner nagedachtenis is in 1984 een gedenksteen, afkomstig van het grafmonument in Rotterdam, in de muur van de school gemetseld.

Sinds de jaren '70 kwam het merendeel van de leerlingen niet meer uit Tongeren, maar uit Wissel en Epe. Het werd steeds moeilijker om te voldoen aan de eis van het minimum aantal leerlingen, zoals gesteld door het ministerie van onderwijs. Uiteindelijk moest het bestuur in de zomer van 1996 de beslissing nemen om na 128 jaar de Tongerense school te sluiten. Tegenwoordig worden in het oude schoolgebouw diverse (weliswaar kleinschalige) evenementen gehouden.

Natuur en cultuur
Vandaag de dag bestaat het landgoed uit loofbos, dennenbos, heide, landbouwgronden en boerderijen. Een deel van Tongeren is opengesteld voor wandelaars, het andere deel is wildrustgebied. Het is het leefgebied van edelhert en wild zwijn en ook de das heeft er een burcht. In het bos broeden havik, buizerd en ransuil. Op de heide komen nachtzwaluw, geelgors, roodborsttapuit en boomleeuwerik voor. ’s Winters verblijft er vaak een klapekster. De heide herbergt ook een redelijk aantal adders. Ook de kleine hagedis, zandhagedis en hazelworm leven er. In de paartijd, rond eind maart, zijn flinke groepen heikikkers te zien en te horen en sinds kort ook de rugstreeppad.

In het landgoed ligt een uitgebreid fiets- en wandelnetwerk.

De Renderklippen bestaan uit met heide begroeide stuwwallen op de Veluwe tussen de plaatsen Epe en Heerde. Het 223 hectare grote gebied kent veel hoogteverschil. Door de ligging ver van steden is het een van de plekken in Nederland waar het 's nachts nog echt donker wordt.
De stuwwallen zijn ontstaan door gletsjers die tijdens het Saalien, de grond voor zich naar boven stuwden. Toen het klimaat 128.000 jaar geleden veranderde bleven de stuwwallen achter. Toen het ijs weg was, vormden zich stuifduinen. De prehistorische grafheuvels uit de steentijd, dateren van ongeveer 2800 tot 2100 v. Chr. De oudste bij opgravingen aangetroffen sporen van menselijke bewoning dateren uit de late bronstijd, zo'n 700 jaar v. Chr. Deze bevinden zich in het Historisch Museum Arnhem. De grond van de Renderklippen is arme zandgrond, die niet geschikt is voor landbouw. De heide is ontstaan en wordt in stand gehouden door menselijk ingrijpen; men hoedde er eeuwenlang schapen en runderen (render). Anno 2010 graast er nog steeds een kudde van zo'n 150 schapen. Aan zich zelf overgelaten zou de hei door grassen worden verdrongen en daarna in bos veranderen.

Recreatie
De Renderklippen zijn erg geliefd bij wandelende of fietsende toeristen. De in de nazomer pimpelpaarse heide, de bijen, de sprinkhanen, zandhagedis, adder, ringslang en gladde slang maken de natuur heel bijzonder. In het gebied bevinden zich enkele vennetjes, waarvan het Pluizenmeertje het bekendst is. Aan de kant van Epe staat op borden uitleg over prehistorische graven die daar gevonden zijn. Bij Heerde staat de schaapskooi waar de schapen 's nachts verblijven. In de kerstnacht wordt op deze plek vaak een openluchtkerkdienst gehouden.

Epe is een gemeente in de Nederlandse provincie Gelderland, in het noordoostelijke deel van de Veluwe. De gemeente telt 32.360 inwoners (1 mei 2014, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 157,25 km². De hoofdplaats van de gemeente is het gelijknamige dorp Epe.

Voor het begin van de christelijke jaartelling was het gebied van de huidige gemeente Epe bewoond. Er zijn veel prehistorische vondsten en aanwezige grafheuvels uit de nieuwe steentijd (4000-1700 voor Christus). Bijzonder in Nederland zijn zogenaamde "celtic fields" (prehistorische akkers met een vierkante vorm omgeven door aarden walletjes). Er ligt een heel complex (circa 76 hectare) van deze akkers bij Vaassen, rond de Gortelseweg. Ze dateren uit de IJzertijd.

De naam Epe is volgens o.a. Van Berkel en Samplonius afgeleid van een vroeg-Germaans of misschien zelfs vòòr-Germaans woord *apa, dat "waterloop" betekent. Het oudste document waarin de naam van het dorp "de Ape" voorkomt, dateert uit het jaar 1176.

Het Gemeentehuis ligt in Epe aan de markt. In 2005 is het van buiten af vernieuwd.

De gemeente Epe heeft 4 dorpen: Epe (15.552 inwoners), Vaassen (12.770 inwoners), Emst (3048 inwoners) en Oene (1599 inwoners).
Overige kernen: Boshoek, Dijkhuizen (Epe), Emst, Geerstraat, Gortel, Hanendorp, De Hegge, Jonas, 't Laar, Laarstraat, Loobrink, Niersen, De Oosterhof, Schaveren, Tongeren, Vemde, Westendorp, Wijnbergen, Wissel en Zuuk.

De ligging in natuurgebied de Veluwe heeft Epe tot een toeristische trekpleister gemaakt. Toeristen komen voor de omliggende bossen en heide zoals de Renderklippen. Het wild in de bossen rondom Epe, is een bron van inkomsten. De toeristische aantrekkingskracht van wilde dieren is groot.

Epe heeft zelf echter elk jaar te kampen met overlast van wilde zwijnen. Het grootste probleem is het aantal aanrijdingen dat voorkomt, soms met dodelijke afloop. Bovendien worden tuinen en grasperken nogal eens overhoop gehaald. In de zomer van 2008 was de zwijnpopulatie dermate hoog dat Epe landelijk nieuws werd. De provincie besloot in de maanden juli en augustus 3100 zwijnen, zestig procent van 5200, af te schieten. Dit doel werd behaald, maar de zomer van 2009 bewees eens te meer dat de zwijnpopulatie niet in de hand te houden is.

Gortel is een oude buurtschap van Emst in de gemeente Epe in de Nederlandse provincie Gelderland.'Gortel' is vermoedelijk een samenvoegsel van goor (moerassig land) en loo (bos). Het heeft waarschijnlijk eerst Goortelo geheten, maar later, zoals met veel plaatsnamen, ingekort tot Gortel. Hoewel de buurtschap klein is heeft Gortel een eigen school en een kerk. De plaatselijke omstandigheden hebben ertoe geleid dat de omgeving een beschermde status heeft gekregen, het is een beschermd dorpsgezicht. De boerderijtjes zijn allemaal goed bewaard gebleven en de omgeving straalt veel rust uit.

Gortel bestaat uit ca. 25 boerderijtjes, boshuizen en een schooltje. Het plaatsje telt ca. 70 inwoners.

Další informace v části