Mooie rondwandeling door een gedeelte van de Deurnese Peel, waarbij u behalve door Helenaveen ook wandelt door de Mariapeel.

U start op het Hannes Joostenplein nr. 4 te Helenaveen. Pauze eveneens in Helenaveen, zodat u eventueel ook slechts een gedeelte van deze rondwandeling in de vorm van een 8 kunt maken en dus afkorten.

Pauzemogelijkheid bij De Halte Pannenkoekerij
Soemeersingel 1
5759, Helenaveen, Noord-Brabant, NLD
0493539241

http://www.dehalte.info/

Helenaveen is een dorp van circa 1000 inwoners, gelegen in zuid-oost-Brabant. Het dorp ligt prachtig in een prachtige, natuurrijke omgeving.

Jan van de Griendt
Het is ontstaan in 1853 toen Jan van de Griendt een stuk Peelgrond kocht van de gemeente Deurne. Dit om de turf te gaan exploiteren die in de grond zat. Arbeiders uit alle delen van Nederland kwamen hier werken: Er ontstond een nederzetting die naar de vrouw van Jan van de Griendt werd genoemd: Helena-Veen. In 1856 telde Helenaveen al 185 inwoners.

Gemeente Deurne
In 1860 besloot gemeente Deurne om een kanaal aan te leggen op haar eigen, resterende turfgebied. De waarde van de grond zou dan stijgen, en Deurne kon dan de grond duur verkopen aan andere verveningsbedrijven. Deurne mocht het kanaal echter niet op de, al in 1853 aangelegde, Helenavaart aansluiten omdat Van de Griendt vreesde voor zijn monopoliepositie. Daarom liggen in  Meijel (gemeente Peel en Maas) het "Kanaal van Deurne" en de "Helenavaart" kilometers lang vlak naast elkaar.

Tabakscultuur
Naast turfsteken werd er ook geld verdiend met tabak. Op peelgrond groeien tabaksplanten goed en in 1870 deed de tabakscultuur zijn intrede in Helenaveen. Na 15 jaar werd de teelt echter beëindigd wegens te grote concurrentie van de goedkopere tabak uit Indië. Rond de eeuwwisseling had Helenaveen wegens de enorme turfproductie van "NV Maatschappij Helenaveen" en 5 andere concurrenten een van de drukste goederenstations van Nederland!

Koning Willem III
In 1886 werd koning Willem III beschermheer van NV Maatschappij Helenaveen en richtte in 1889 (een jaar voor zijn dood) het "Koningsfonds" op, dat als doel had de land- en tuinbouw en veeteelt te verbeteren, alsook sociale verbetering te bewerkstelligen. In 1900 telde de bevolking 933 zielen.

Van de eeuwwisseling tot de oorlog
In 1910 begon het grauwveen echter op te raken en werd steenkool een steeds grotere concurrent van turf. Men werd gedwongen van turf over te stappen op landbouw en veeteelt. In dat jaar werd ook de Romeinse helm, vermoedelijk uit 320 na chr., gevonden door deheer  G. Smolenaars uit Meijel. In de jaren 20 kwam de turfgraverij bijna helemaal stil te liggen. De bewoners deden voornamelijk aan veeteelt en het telen van groenten op grond, gepacht van de Maatschappij Helenaveen. In 1939 kwam er een elektriciteitsnet in Helenaveen.

Wereldoorlog
Helenaveen lag in het midden van de Peel-Raamlinie, en liep bij de Duitse inval ten behoeve van de verdediging van Nederland veel schade op (opgeblazen bruggen, afbranden huizen voor een goed schootsveld etc.). Gelukkig betaalde de verzekering wel uit. Het was erger gesteld met de bevrijding. Helenaveen lag weer midden in de frontlinie. Op 8 oktober 1944 werden tijdens een razzia 150 Helenaveense mannen tussen 15 en 65 jaar opgepakt en afgevoerd naar Wuppertal om te werken. 23 keerden niet terug... Helenaveen werd volledig geëvacueerd en leeggeplunderd.

Na de oorlog
Na de oorlog werd Helenaveen weer spoedig opgebouwd. In 1952 nam de gemeente Deurne het onderhoud van het wegennet over en in 1954 kwam er een openbaar waterleidingnet. In 1976 werd 228 ha woeste grond verkocht voor 1,6 miljoen aan de staat. Dit is nu natuurgebied. Halverwege de jaren '90 werd een start gemaakt met een project dat de veen weer terug moet brengen in de Peel. Hiertoe werden grote delen van de Mariapeel en de Deurnese Peel onder water gezet, om de omstandigheden van 2000 jaar terug, na te bootsen. Daarnaast werd gestart met het opkopen van tuinders om de 2 natuurgebieden met elkaar te verbinden. In 1999 rapporteerde Staatsbosbeheer dat het project lijkt te slagen. Er werden al verschillende pollen veenmos gesignaleerd.

 
De Mariapeel vormt vrijwel één geheel met het kleine Grauwveen en met de uitgestrekte Deurnese Peel aan de overzijde van de grens met de provincie Brabant. Met spreekt dan ook vaak van het complex Deurnese Peel-Mariapeel. Het betrekkelijk kleine Peelrestantje het Grauwveen ligt ten noorden van de spoorlijn Helmond-Venlo. Aan de rand van het gebied liggen de veenkolonieën Helenaveen en Griendtsveen.
Samen met de Groote Peel is het gebied Deurnese Peel-Mariapeel het belangrijkste overgebleven natuurgebied in de Peel. Het was oorspronkelijk een hoogveengebied. De Mariapeel bestaat uit de complexen "Mariaveen", Driehonderd Bunder en Horster Driehoek.
Historie[bewerken]

Aanvankelijk werd de Mariapeel, net als de meeste andere Peelgebieden, op een kleinschalige manier vergraven waardoor verschillende complexen met zogenaamde boerenkuilen ontstonden en een grote lengte aan Peelbanen, om de turf met karren af te voeren. Vanaf ca. 1885 werden vanuit Griendtsveen de gedeelten in de gemeente Horst op een meer grootschalige en planmatige manier vergraven, waarbij gebruik werd gemaakt van vele wijken (gegraven kanalen), voor de afwatering en de afvoer van de turf. Zij werden hier aangelegd volgens het ingewikkelde 'drietandsysteem'. In het Mariaveen is dus een oudere fase van de verveningsgeschiedenis bewaard dan in de Driehonderd Bunder en de Horster Driehoek.
Nabij de toegangsweg naar kamp 2 lagen tot halverwege de 19e eeuw 2 grote plassen, het Soemeer en het Broemeer. Daar midden tussendoor is in 1716 de grens tussen Brabant en Limburg getrokken. Een replica van de grenspaal is ter plekke teruggebracht op een plek iets ten zuiden van de parkeerplaats in de Mariapeel.
De Mariapeel is op het nippertje ontsnapt aan ontginning. Er waren reeds plannen gemaakt en zelfs al ontginningsgebouwen aangelegd, toen de oorlog uitbrak en de Peel -enigszins versterkt als onderdeel van de Peel-Raamstelling- tot militaire zone werd verklaard. Het weinig indrukwekkende Defensiekanaal met de 1200 meter diepe open schootsvelden aan de oostrand van het gebied herinneren nog aan de Peel-Raamstelling. Het ontginningsgebouw kamp 2 bleef bestaan en dient thans als beheerscentrum voor het Staatsbosbeheer.
 

In het Mariaveen, dat er thans grotendeels uitziet als een open heideveld met verspreide bosschages, is een omvangrijk netwerk van wandelpaden uitgezet, dat begint bij het beheerscentrum van Staatsbosbeheer, te bereiken vanaf de Koolweg te Helenaveen. Een wandelroute in de 'Driehonderd bunder' zal in verband met de verhoogde waterstanden worden gesloten en vervangen worden door een wandelroute nabij het dorp Griendtsveen. Bovendien zijn nieuwe fietspaden aangelegd en heeft met een aantal 'wijken', die te overzien zijn vanaf de Soemeersingel, de voornaamste doorgaande weg in het gebied, een opknapbeurt gegeven.

De Mariapeel is in eigendom en beheer bij het Staatsbosbeheer. In de "Driehonderd Bunder" en "Horster Driehoek" zijn omvangrijke vernattingsmaatregelen uitgevoerd waardoor op verschillende plaatsen grote waterplassen zijn ontstaan, zoals het 'kanaalbos' aan de weg tussen Griendtsveen en America. Sommige kunstenaars laten zich inspireren door het beeld van afstervende berkenbomen dat daar te zien is. In het Mariaveen is een oude schaapskooi (Paul's Koie) herbouwd om de unieke kudde van Nederlandse landgeiten te huisvesten. De Mariapeel is voor dit zeldzame huisdierras een erkend fokstation. (zie ook: Stichting Zeldzame Huisdierrassen) De geiten helpen mee de heiden in dit gebied kort en redelijk vrij van opslag te houden. Daaraan helpt ook en kudde runderen mee. De meer kwetsbare gedeelten van het gebied verdragen echter vanwege het veen in de ondergrond geen begrazing en moeten door kappen en maaien open worden gehouden.

De Mariapeel is zonder de Deurnese Peel ca. 1400 ha groot en is eigendom van Staatsbosbeheer. Het is sinds 1993 aangewezen als beschermd 'wetland'. Samen met Deurnese Peel en het Grauwveen is het aangewezen als vogelrichtlijngebied, habitatrichtlijngebied en Natura 2000-gebied onder de naam Deurnsche Peel & Mariapeel.