Mooie rondwandeling in en rondom het historische Budel-Dorplein (beschermd dorpsgezicht). Deze wandeling is ook op te splitsen, omdat het twee lussen zijn, die starten op de pauzeplaats.

Start en pauzeplaats: Gemeenschapscentrum “de Schakel”

St. Barbaraweg 1
6024 AR Budel-Dorplein
Nederland
Telefoon: 0031 – (0) 495 518 603
E-mail: info@deschakeldorplein.nl
http://www.deschakeldorplein.nl/

De geschiedenis van Budel-Dorplein (volgens Jac Roosen).
Begin 1892 wilden enkele Belgen een Zinkfabriek stichten in België.
Omdat ze daar, in de omgeving van Luik, geen toestemming kregen zochten ze hun heil in Nederland. Het waren de heren Lucien en Emile Dor en Francois Sepulchre, alle drie uit de omgeving van Luik.
In eerste instantie probeerden ze uit te wijken naar Weert, maar daar kregen ze ook geen toestemming. Grenzend aan Weert lag echter de gemeente Budel, een agrarische gemeenschap met weinig economisch perspectief.
Op 7 juli 1892 kochten zij van de gemeente Budel ongeveer 628 hectare grond. Het gebied lag tussen de spoorlijn Antwerpen-Mönchen-Gladbach en de Zuid-Willemsvaart. Deze spoor- en waterweg vormden een onmisbare schakel in de aan- en afvoer van grondstoffen (zinkerts, steenkool, bouwmaterialen) en gerede producten.
Op 14 september 1892 vond de officiële oprichting plaats van de Kempensche Zinkfabriek.

Het moerassige terrein werd gedraineerd. De grote vennen, zoals het Ringelsven, bleven bestaan om als koelreservoirs te kunnen dienen. Er werd een dijk aangelegd, waarop later de trein naar Budel-Schoot zou rijden. Ook werd een haven aangelegd, die gereed was in 1896. Smalspoorlijnen vormden de verbinding met het kanaal en het station in Budel-Schoot. Dit maakten het vervoer mogelijk van zowel producten als personeel. De wegen werden met de bij de zinkwinning vrijkomende zinkassen (sintels genoemd) verhard.
In december 1892 werkten er al 110 arbeiders in de snel opgetrokken fabriek.
Hierdoor moest er ook huisvesting en voorzieningen komen.
Een van de directeuren, Emile Dor tekende zelf het dorp. Het zgn. “Le projet de Dorplein“.

Het fabrieksdorp heette van oorsprong Nieuwdorp (“De Auw Hei”). Maar op 5 september 1893 kreeg het de naam Dorplein als blijvende herinnering aan de gebroeders Dor.
Het project was voor die tijd een ambitieus plan.
Emile Dor tekende een, recht op de fabriek gerichte Hoofdstraat en de eveneens op het bedrijf georiënteerde T. Stevensstraat, die ongeveer met de oever van het Ringselven meedraait.

Aan de Hoofdstraat komt een directeursvilla (”de witte villa”). Daar tegenover bedenkt hij de kerk, de huidige St. Josephkerk, die overigens pas in 1951-1952 gebouwd wordt.
Eveneens aan de Hoofdstraat komt de ”Cantine”.
Ten oosten van de ”Cantine” komt een driehoekig gedeelte met vrijstaande woningen op ruime percelen. Aan de westkant komt een rechthoekig gedeelte met elf dwarsstraten, waarvan er uiteindelijk slechts drie bebouwd worden, de St. Josephstraat, de Liedekerkestraat en de Sepulchrestraat.

In 1918 doorbrak men het oorspronkelijke plan met een dwarsstraat, de Rector van Nestestraat. Alles werd, in tegenstelling tot Budel, gebouwd in Waalse stijl.
Door de afzonderlijke ligging van het fabrieksdorp ontstond er een sterke band tussen werkgever en werknemers. Er werd ruimte gecreëerd voor tal van voorzieningen die het zelfstandige karakter van de Dorpleinse gemeenschap benadrukken.
In 1898 werd Hotel St. Joseph, zoals het eigenlijk heette in gebruik genomen. In de volksmond ”de Cantine” of ”Kantine” of ”Kantien” genoemd.
Het gebouw leverde onderdak voor vrijgezellen, een jongens en een meisjesschool, een bakkerij, een was- en strijkinrichting, een toneelzaal, winkel, ziekenzaal, klooster en kapel.

Na de Tweede-Wereld oorlog haalde de fabriek mensen uit Spanje en Italië; ook zij vonden aanvankelijk onderdak in de ”Cantine”. Het geheel werd beheerd door zusters onder de supervisie van de familie Dor. Naast de ”Cantine” lag een groot plein met kiosk.
Verder werd voor de bevoorrading een boerderij gebouwd aan de Gebr. Looymansstraat.
Later is nog een tweede boerderij gebouwd: ”Boszicht”.
In 1968 kocht de gemeente Budel de wegen in Dorplein. Er kwam een einde aan een unieke situatie. Dorplein werd een kerkdorp van Budel.
De ”Cantine” werd in 1985 verkocht. Het gebouw kreeg de naam ”Kempensche Veste”.
Het heeft van december 1988 tot mei 1996, en van 1998 tot 2004 dienst gedaan als asielzoekerscentrum.
Vanaf mei 2007 tot 31 december 2008 was het een tijdelijke huisvesting voor buitenlandse (veelal Poolse) uitzendkrachten.
Van 1 januari 2009 tot 1 augustus 2012 deed het wederom dienst als asielzoekerscentrum. Door een landelijke terugloop in asielaanvragen heeft het COA besloten het asielzoekerscentrum in Budel-Dorplein te sluiten per 1 augustus 2012. Echter door een nieuwe toestroom van asielzoekers (uit voornamelijk Syrië, Somalië en Eritrea) is het gebouw vanaf 28 april 2014 wederom in gebruik als asielzoekerscentrum.
 

Prison

De gevangenis uit 1905.

De zinkfabriek zorgde vroeger voor alles, dus ook voor de veiligheid. Er was een ‘Gard’ (veldwachter) en een echte gevangenis.
Het ‘prisonneke’ – zoals het gebouwtje in de volksmond genoemd wordt – bestaat uit 2 cellen. Het staat op de gemeentelijke monumentenlijst en het is een rijksmonument.

De constructie is bijzonder stevig. Elke hoek is voorzien van dubbele steunberen. Binnen zijn twee identieke cellen in spiegelbeeld.
De toegang tot de cellen is via een zwaar geklampte deur. Oorspronkelijk was achter deze toegangsdeur nog een tweede stalen deur met doorgeefluik. De sanitaire voorziening was een toiletemmer, te legen bij het luchten van de gevangene. Aan de achterzijde zijn twee kozijnen met daarin een communicatievenster voor contact met de gevangene. Het ‘prisonneke’ was buiten omgeven door een sloot met aan de voorkant een bruggetje, dat weer was afgesloten met een hekwerk.

Nyrstar Budel is de enige zinkproducent in Nederland en al meer dan 120 jaar gevestigd in Budel-Dorplein, in het zuid-oosten van Nederland. Met ongeveer 460 medewerkers produceert Nyrstar Budel jaarlijks circa 275.000 ton zink van zeer hoge kwaliteit.

Gebruik van zink is een kost effectieve manier om staal te beschermen tegen corrosie. Door staal te beschermen tegen corrosie helpt zink het verbruik van natuurlijke bronnen, zoals ijzererts en energie te verminderen. Zink verlengt de levensduur en duurzaamheid van staal, het beschermt dus ook investeringen, zoals huizen, bruggen en bijvoorbeeld schepen. Zo helpt zink mee om onderhoudskosten te reduceren.

Veilig en verantwoord werken staat bij Nyrstar Budel altijd op de eerste plaats. Zowel voor de medewerkers, de omwonenden als het leefmilieu.

De Schakel
Op initiatief van een aantal inwoners van Budel-Dorplein, die zich vanaf eind jaren ’70 bezig hielden met de leefbaarheid van Dorplein, is het plan ontstaan om De Schakel te bouwen. In het kader van een leerwerkproject stelde de Provincie Noord-Brabant een eenmalige bouwsubsidie ter beschikking, mits de bouwtekening voor 1 maart 1981 was goedgekeurd. Onder de grote tijdsdruk was er geen mogelijkheid, zoals wel bedoeld was, een enquête te houden onder de bevolking om zicht te krijgen op de wensen van de inwoners. In overleg met de burgemeester van (toen nog) de gemeente Budel werd in korte tijd een bouwplan gemaakt en goedgekeurd. Ook werd de Stichting Gemeenschapscentrum Dorplein opgericht met als doel: de oprichting, het beheer en de exploitatie van een gebouw, dat zoveel als mogelijk voorziet in de behoefte aan geschikte lokaal-ruimte voor de activiteiten van alle in Dorplein gevestigde verenigingen, instellingen, stichtingen enz. op maatschappelijk, levensbeschouwelijk, recreatief en cultureel gebied.

Inmiddels biedt De Schakel al 30 jaar onderdak aan een groot aantal vaste gebruikers, voor het merendeel verenigingen, en incidentele gebruikers, voor vergaderingen, lezingen, begrafenisrecepties of (dorps)feesten. Voor het beheer werd, zolang dat financieel mogelijk was, gebruik gemaakt van eerst 2 en later 1 betaalde parttime beheerder(s). Maar zeker de inzet van vrijwilligers bleef en blijft een onmisbare waarde. Buiten de geplande activiteiten was De Schakel gesloten, waardoor het centrum wel aan haar doelstelling beantwoordde, maar daarnaast een marginale rol in de gemeenschap bleef spelen.

Door een in 2000 ingevoerd nieuw accommodatiebeleid van de gemeente, waarbij de exploitatiesubsidie werd afgebouwd, en door het vertrek van vaste huurders (bibliotheek en politie) en de ontoereikende inkomsten van overige huurders bleek het niet langer mogelijk De Schakel vanaf 2006 financieel sluitend te exploiteren en moesten nieuwe wegen worden gezocht om het centrum op termijn in stand te houden.Gesteund door een in 2007 uitgevoerd grootschalig onderzoek onder de hele bevolking besloot het bestuur er actief naar te streven De Schakel een meer open en uitnodigend gemeenschapscentrum te laten worden, liefst als een multifunctioneel ontmoetingscentrum voor jong en oud in Budel-Dorplein. In een (vaste)gebruikersoverleg werden de plannen besproken en vastgesteld. Dankzij externe sponsoren, met steun van de gemeente en de inzet van vrijwilligers heeft het gebouw, vooral aan de binnenkant, in de periode 2008 – 2011 een grote opknapbeurt ondergaan, waardoor de accommodatie qua uitstraling en beschikbare faciliteiten aantrekkelijker is geworden voor verschillende doelgroepen. Op 28 mei 2011 werd de opgeknapte Schakel presentatie feestelijk gepresenteerd aan de bevolking.

Dat was een eerste stap, die al daadwerkelijk geleid heeft tot een hogere bezettingsgraad vanuit een bredere gebruikersgroep. Maar er zijn vervolgstappen vereist, die leiden tot een hogere en kostendekkende bezettingsgraad om tot een gezonde financiële exploitatie te komen. De komende tijd wordt er hard gewekt aan de realisatie van een beleidsplan, waardoor het mogelijk moet blijven om de Dorpleinse bevolking die betaalbare en aantrekkelijke accommodatie te kunnen bieden die binnen de doelstelling van de Stichting wordt nagestreefd.