Rondwandeling in de Peelstreek vanuit Mariapeel naar Helenaveen.

Startplaats: Parkeerplaats Beheerscentrum Mariapeel, Koolweg 36a, 5759 PX Helenaveen.

Pauzemogelijkheid: “De Halte”, Helenaveen, Oude Peelstraat 2, Helenaveen.

www.dehalte.info

De Mariapeel is een hoogveen-achtig natuurgebied in de gemeente Horst aan de Maas in de Nederlandse provincie Limburg.

De Mariapeel vormt vrijwel één geheel met het kleine Grauwveen en met de uitgestrekte Deurnese Peel aan de overzijde van de grens met de provincie Brabant. Met spreekt dan ook vaak van het complex Deurnese Peel-Mariapeel. Het betrekkelijk kleine Peelrestantje het Grauwveen ligt ten noorden van de spoorlijn Helmond-Venlo. Aan de rand van het gebied liggen de veenkolonieën Helenaveen en Griendtsveen.

Samen met de Groote Peel is het gebied Deurnese Peel-Mariapeel het belangrijkste overgebleven natuurgebied in de Peel. Het was oorspronkelijk een hoogveengebied. De Mariapeel bestaat uit de complexen "Mariaveen", Driehonderd Bunder en Horster Driehoek.
Aanvankelijk werd de Mariapeel, net als de meeste andere Peelgebieden, op een kleinschalige manier vergraven waardoor verschillende complexen met zogenaamde boerenkuilen ontstonden en een grote lengte aan Peelbanen, om de turf met karren af te voeren. Vanaf ca. 1885 werden vanuit Griendtsveen de gedeelten in de gemeente Horst op een meer grootschalige en planmatige manier vergraven, waarbij gebruik werd gemaakt van vele wijken (gegraven kanalen), voor de afwatering en de afvoer van de turf. Zij werden hier aangelegd volgens het ingewikkelde 'drietandsysteem'. In het Mariaveen is dus een oudere fase van de verveningsgeschiedenis bewaard dan in de Driehonderd Bunder en de Horster Driehoek.

Nabij de toegangsweg naar kamp 2 lagen tot halverwege de 19e eeuw 2 grote plassen, het Soemeer en het Broemeer. Daar midden tussendoor is in 1716 de grens tussen Brabant en Limburg getrokken. Een replica van de grenspaal is ter plekke teruggebracht op een plek iets ten zuiden van de parkeerplaats in de Mariapeel.

De Mariapeel is op het nippertje ontsnapt aan ontginning. Er waren reeds plannen gemaakt en zelfs al ontginningsgebouwen aangelegd, toen de oorlog uitbrak en de Peel -enigszins versterkt als onderdeel van de Peel-Raamstelling- tot militaire zone werd verklaard. Het weinig indrukwekkende Defensiekanaal met de 1200 meter diepe open schootsvelden aan de oostrand van het gebied herinneren nog aan de Peel-Raamstelling. Het ontginningsgebouw kamp 2 bleef bestaan en dient thans als beheerscentrum voor het Staatsbosbeheer.
In het Mariaveen, dat er thans grotendeels uitziet als een open heideveld met verspreide bosschages, is een omvangrijk netwerk van wandelpaden uitgezet, dat begint bij het beheerscentrum van Staatsbosbeheer, te bereiken vanaf de Koolweg te Helenaveen. Een wandelroute in de 'Driehonderd bunder' zal in verband met de verhoogde waterstanden worden gesloten en vervangen worden door een wandelroute nabij het dorp Griendtsveen. Bovendien zijn nieuwe fietspaden aangelegd en heeft met een aantal 'wijken', die te overzien zijn vanaf de Soemeersingel, de voornaamste doorgaande weg in het gebied, een opknapbeurt gegeven.

Bok van het ras Nederlandse Landgeit
De Mariapeel is in eigendom en beheer bij het Staatsbosbeheer. In de "Driehonderd Bunder" en "Horster Driehoek" zijn omvangrijke vernattingsmaatregelen uitgevoerd waardoor op verschillende plaatsen grote waterplassen zijn ontstaan, zoals het 'kanaalbos' aan de weg tussen Griendtsveen en America. Sommige kunstenaars laten zich inspireren door het beeld van afstervende berkenbomen dat daar te zien is. In het Mariaveen is een oude schaapskooi (Paul's Koie) herbouwd om de unieke kudde van Nederlandse landgeiten te huisvesten. De Mariapeel is voor dit zeldzame huisdierras een erkend fokstation. (zie ook: Stichting Zeldzame Huisdierrassen) De geiten helpen mee de heiden in dit gebied kort en redelijk vrij van opslag te houden. Daaraan helpt ook en kudde runderen mee. De meer kwetsbare gedeelten van het gebied verdragen echter vanwege het veen in de ondergrond geen begrazing en moeten door kappen en maaien open worden gehouden.

De Mariapeel is zonder de Deurnese Peel ca. 1400 ha groot en is eigendom van Staatsbosbeheer. Het is sinds 1993 aangewezen als beschermd 'wetland'. Samen met Deurnese Peel en het Grauwveen is het aangewezen als vogelrichtlijngebied, habitatrichtlijngebied en Natura 2000-gebied onder de naam Deurnsche Peel & Mariapeel

Helenaveen is een dorp in het hoogveengebied van de Peel, gelegen in het zuidoosten van de gemeente Deurne.
Helenaveen werd in 1853 gesticht door de Bossche opzichter van Waterstaat Jan van de Griendt, wiens vrouw Helena Panis heette. Samen met zijn broer Nicolaas van de Griendt, en G.W.J. Carp uit Arnhem kocht hij 610 ha veengrond, die hier 3-7 meter dik was. De Maatschappij Helenaveen liet een particulier kanaal, de Helenavaart, graven. De zwarte turf die hier gewonnen werd, kon daar langs worden afgevoerd naar de Noordervaart. Later werd ook turfstrooisel vervaardigd en werd de concessie uitgebreid. Er bevond zich in Helenaveen zelfs een drijvende turfstrooiselfabriek. Het turfstrooisel werd uitgevoerd naar geheel Europa en diende ter vervanging van stro in de Londense en Parijse paardenstallen voor leger en tram.
Er werden zijkanalen (wijken) gegraven. Ook werden wegen aangelegd en huizen gebouwd voor de arbeiders. Oorspronkelijk waren dit deels strooijen keten. Zo ontstond Het Helena-Veen, bijgenaamd Het Strooijen Dorp. De huizen kregen ook een stuk grond waarop de bewoners land- en tuinbouw konden beoefenen.
Uiteindelijk is Helenaveen een tuinbouwdorp geworden. De vervening is nog doorgegaan tot in de jaren '70 van de 20e eeuw.
In het dorp werden zowel een hervormde als een katholieke kerk gesticht, omdat de bevolking, grotendeels afkomstig uit Drenthe en Overijssel, sterk gemengd was van religie. Dat is ook de reden dat er zoveel 'niet-Brabantse namen' uit Helenaveen komen, zoals Ugen en Schonewille. De katholieke kerk, die in 1944 uitbrandde, was een vroege creatie van de meester-kerkenbouwer Pierre Cuypers, die onder meer de St. Willibrorduskerk van Deurne verbouwde.
Toen de gemeente Deurne bemerkte dat het ontginnen van het hoogveen winstgevend was, begon ze er zelf ook mee. De gemeente mocht echter niet van de Helenavaart gebruikmaken, zodat min of meer parallel eraan een nieuw kanaal, het Kanaal van Deurne, werd gegraven.
De Helenavaart, waaraan zowel Helenaveen als het Limburgse Griendtsveen zijn gelegen, werd gegraven voor de afvoer van de turf. Aan dit kanaal werden zogenaamde drietandwijken verbonden, drie parallelle zijkanalen die aan het einde samenkwamen en zo in het kanaal overgingen. Deze verveningsstructuur en het bijbehorende geconcentreerde fabrieksdorp Helenaveen zijn van zulke grote culturele en historische betekenis, dat het dorp in 1999 het predicaat beschermd dorpsgezicht kreeg. Helenaveen en Griendtsveen zijn de enige veenkoloniën in Zuid-Nederland.
Ten noorden van Helenaveen liggen de grote Peelreservaten Deurnsche Peel en Mariapeel. en in het zuidwesten ligt Peelreservaat Het Zinkske. Helenaveen ligt tegen de grens met Limburg.
Enkele cultuurhistorische wandelingen door Helenaveen zijn beschreven en op diverse adressen in het dorp te koop.
Beschermde status
De beschermde status van Helenaveen, zowel de cultuurhistorische als de status van beschermd natuurgebied, heeft meerdere malen tot ophef geleid onder de merendeels agrarische bevolking en partijen die voor deze bevolkingsgroep opkomen.
Op 9 november 2005 maakte de CDA-fractie in de gemeenteraad van Deurne bijvoorbeeld bekend, dat als zij na de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 weer bestuurlijke verantwoording zou gaan dragen, zij een poging zouden gaan wagen bij de nationale overheid om de status van 'beschermd dorpsgezicht' na 7 jaar alweer te laten vervallen. Het zou het dorp te veel belemmeringen opleveren. De partij heeft dit na de gemeenteraadsverkiezingen niet doorgezet. Voor zover bekend is een rijksbeschermd dorpsgezicht ook nog nooit op initiatief van een lokale politieke partij van deze status ontheven.
In Helenaveen woonde de Nederlandse liedschrijver en zanger Jules de Corte.