Mooie rondwandeling vanuit Swartbroek door meerdere natuurgebieden. U passeert ondermeer de Krang, Ellburg, Tungelroyse beek, Ellerschans.

U start op de parkeerplaats bij de kerk van Swartbroek, Cornelisplein 10.

Pauzemogelijkheid bij Theetuin "de Tungelroyse beek" Hulsweg 2, 6005 PL Tungelroy. www.theetuindetungelroysebeek.nl

Swartbroek (Limburgs: plaatselijk dialect: Swartbrook; Weerts: Zwertbrook) is een klein plaatsje behorend bij de Nederlands-Limburgse gemeente Weert. Dit kerkdorp ligt aan de Leukerbeek en vlak bij de plaatsen Weert, Tungelroy, Ell en Kelpen-Oler. Er wonen ruim 880 mensen, waarvan 480 in de woonkern en 400 in het buitengebied.

Bijzondere gebouwen
De kerk van Swartbroek werd in 1924 gebouwd naar ontwerp van architect J.H.J. Kayser. De kerk is gebouwd in een sobere expressionistische stijl. Een deel van het kerkhof is ingericht als Brits oorlogskerkhof met een 'Cross of Sacrifice' uit circa 1950.

In Swartbroek bevindt zich verder korenmolen De Hoop, een stellingmolen die nog steeds maalvaardig is en regelmatig draait.

In de Krang vind je loof- en naaldbossen, hakhout en oude bolakkers. Wandelend langs de fraaie beken kun je in het voorjaar de wielewaal horen zingen. Kom genieten van de afwisselende landschappen ten zuiden van Swartbroek.

Natte natuur weer terug
Het natuurgebied de Krang heeft 2 wandelroutes. Krang wordt in het noorden doorsneden door de Leukerbeek en in het zuiden door de Tungelroyse Beek. Door het verschil in hoogte en vochtigheid komen er veel verschillende soorten planten en dieren voor. Als je van vogels houdt, vergeet dan je verrekijker niet!

Wist je dat:
je in de Krang bevers kunt spotten;
in het voorjaar de goudgele wielewaal zijn lied zingt;
de ijsvogel in een knalblauwe flits over de Tungelroysebeek beek scheert;
er zeldzame orchideeën in het gebied groeien zoals de rietorchis.
De Krang was vroeger een nat gebied. Op sommige plaatsen zijn door wegstuivend zand duizenden jaren geleden kommen in het dekzand ontstaan; hier vormden zich moerassige gebieden die door de plaatselijke bevolking werden gemeden.

Later werden deze veengebieden door egalisatie en ontwatering geschikt gemaakt voor de landbouw.

De Roukespeel is een overblijfsel van zo’n voormalig moerasgebied. Je kunt hier bij het vogelkijkscherm bij het Roukespeelven langs de wandelroute genieten van watervogels als dodaars en wintertaling.

In balans met water
Door ontwateringssloten af te dammen zorgt Natuurmonumenten dat De Krang weer natter wordt. Verschillende poelen zien hier aangelegd waarin bijzondere amfibieën leven zoals de alpenwatersalamander en de kamsalamander.

Bij de Leukerbeek groeien nu riet, lisdodde, gele lis en egelskop in een opgeknapt ven. In het noorden is een aantal vennen aangelegd waarvan onder andere de kwartelkoning profiteert. Tijdens een wandeling kun je in de voorzomer genieten van de typische roep* van deze vogel.

In en rond de Krang vond op kleine schaal natuurontwikkeling plaats. Door het afgraven van de humusrijke bovenlaag komen oude zaden bloot te liggen en ontstaat er ‘schraal grasland’. De kans is groot dat er zeldzame orchideeën ontkiemen. Om een gevarieerde begroeiing te krijgen vindt er op vele kleine graslanden seizoensbegrazing plaats.

Wat kun je in De Krang doen?
Er zijn twee wandelroutes in het gebied waarmee je ook in de aangrenzende natuurgebieden kunt wandelen. Startpunt is kerkplein Swartbroek
Doorgaande fietsroutes van het fietsknooppuntennetwerk
Voor meer informatie kun je terecht bij bezoekerscentrum Brunssummerheide.
Voor meer informatie kun je terecht bij Natuur en Milieu Centrum Weert
Honden welkom, mits aangelijnd.

Tungelroy (Limburgs: Tungelder) is een klein plaatsje behorend bij de Nederlands-Limburgse gemeente Weert. Het is van oorsprong een agrarisch kerkdorp en ligt drie kilometer ten zuiden van de stad Weert. Er wonen ongeveer 700 mensen in de kern en 330 in het bijbehorende buitengebied.

Tungelroy is bekend voor de in 1892 geopende eerste coöperatieve boterfabriek in Limburg. Aan de Tungeler Dorpsstraat staat de korenmolen Sint Anna.

Ten zuiden van Tungelroy stroomt de Tungelroyse Beek die een bodemsanering en een herinrichting heeft ondergaan (afgerond in 2007). De Tungeler Wallen zijn evenals de Weerter- en Budeler bergen, in de voorlaatste ijstijd zo'n 200.000 jaar geleden ontstaan.

Theetuin "de Tungelroyse beek"

Hulsweg 2 (oude benaming: Tungelroy 29)

In de 19e eeuw werd in het gebied reeds bebouwing aangetroffen (zie Grote Historische Atlas Limburg en Grote Historische Provincie Atlas Limburg 1837-1844). Grond was in beheer van familie Briels. De percelen tussen de beek en de Hulsweg waren toen reeds ontgonnen. De ontginning van het Laagbroek en de heide ten zuiden van de beek waren destijds in volle gang. In 1900 werd bebouwing ten noorden van de Hulsweg gekarteerd. In 1904 bouwden het echtpaar Peter Andreas Gielen en Anna Catharina Rutten de boerderij. Zij kwamen vanuit Hunsel (doch oorspronkelijk van Tungelroy) naar de Pelmersheide. Zoon Willem en zijn vrouw Nel namen na hun huwelijk de boerderij, genaamd “op Steijverte”, begin jaren dertig over. De boerderij bleef in handen van de familie Gielen tot het jaar 2007, waarin deze ons (van Diny Houwers en Bruce Baudoin) eigendom werd.

Ellburg, ten noorden van het dorp Ell
Ellburg is onderdeel van het grote, grensoverschrijdende landschap Kempen~Broek. De voormalige eikenhakhoutbossen geven een kijkje op de vroegere functie van het gebied. Vochtige weilanden en bosjes wisselen zich af in de oude stroombedding van de Tungelroyse beek nabij het dorp Ell.

Schakel in de natuur
Het bosgebied van Ellburg ligt aan weerszijden van de Tungelroyse beek. Op de hogere delen bevinden zich oude eikenbossen terwijl op de lagere gelegen en dus vochtigere delen een waardevol elzen-wilgenbroekbossen groeit. Ellburg is de verbindende schakel tussen de natuurgebieden de Krang en Keversbroek.

Hakhoutpercelen
Een groot deel van Ellburg is in vroeger tijden beheerd als hakhoutbos. Tijdens een wandeling kun je de oude overstaanders van de inlandse eik zien. Je ziet hier eikenbomen met meerdere dikke stammen.

In 2005 heeft de Tungelroyse beek weer haar oude meanderende loop teruggekregen. Natuurmonumenten wil de waardevolle weilanden verder verschralen, zodat er meer bijzondere planten kunnen groeien.

Ellerschans
Natuurmonumenten heeft samen met het waterschap een middeleeuws verdedigingswerk nagemaakt. Kom kijken en lees meer over dit bijzondere bouwwerk op het grote infobord.

Ingels Kruûs

Op de weg van Swartbroek naar Tungelroy op de splitsing Pelmersheideweg/Hulsweg staat het Ingels Kruûs. Dit kruis is in het begin van de 20ste eeuw door de familie van Geleuken geplaatst. Het veldkruis staat tussen lindebomen die zo gesnoeid zijn, dat zij samen drie wanden en een dak vormen als een soort “levende kapel”. Naar aanleiding van een droevig feit uit de 18e eeuw is dit kruis neergezet. In het dagboek van Jan Moonen, die leefde in Tungelroy op de Kumpenhof, lezen we:

“1794 den 14 maand september zoo zeynder ontrent 300 soldaten van de france gekomen door Stramproy voorders door thungelroy de welcke op eenige plaatse gestoolen hebben. en denzelven daag zoo isser op de pelmershey eene schaapsherder geweest met namen jacobus hoeken, oudt omtrent 30 jaren, daar zijn 3 of 4 soldaten beij hem gekomen die hem wilde neemen om den weg te weijzen. hij wilde niet meede gaan. de soldaten gaan van hem af naar den groten hoop den welcke stont aan de heij om op weert te gaan. doen quamen er weeder 2 of 3 te rug die hem doodt staken”.

Ellerschans

In het gebied de Krang is de zgn. Ellerschans gelegen. Deze schans, een archeologisch zeer waardevol landschapselement is in 2006/2007 geheel gereconstrueerd. Het ging hierbij om het zichtbaar maken van een eeuwenoude boerenschans die tijdens graafwerkzaamheden bij de herinrichting van de Tungelroyse beek werd ontdekt. De schans kreeg zijn functie in het landschap terug en is tevens in de wandelroute opgenomen. Gedurende de tachtigjarige oorlog (1568-1648) moesten de inwoners van kleine dorpen soms vluchten voor plunderende soldaten. Het waren vaak Spaanse troepen, die hun soldij niet uitbetaald kregen. Als het nodig was verschansten de dorpelingen zich in een klein verdedigingswerk dat bestond uit een terrein van zo’n 1 tot 3 hectare, waar een gracht omheen werd gegraven.

Tijdens graafwerkzaamheden aan de Tungelroyse beek in 2005 werden de restanten blootgelegd van een houten beekbrug uit de Romeinse tijd. Dat inspireerde een groep vrijwilligers om een replica van de brug over de Tungelroyse beek te herbouwen op een andere plek in het beekdal. Naast het herbouwen van de brug stippelde de werkgroep Ommetje Romeinse beekbrug twee ommetjes uit, van 5 en 4 km lang, waarvan de brug een onderdeel vormt. Volgens deskundigen is het de eerste keer in Nederland dat een dergelijke brug uit het begin van onze jaartelling is gevonden. De brug, die in de eerste eeuw na Christus over het smalste deel van de Tungelroyse beek was gebouwd, is, om de resten in de bodem niet te beschadigen, op geringe afstand van de oorspronkelijke plek nagebouwd. Jaarringenonderzoek aan de eikenhouten resten van de oude brug hebben aangetoond dat enkele bomen die gebruikt zijn bij de bouw, in 27 na Christus zijn omgehakt. Ook de vondst van een Keltische munt en enkele mantelspelden zijn tijdens deze werkzaamheden opgegraven.