Fietsronde vanaf vakantiepark Bospark De Schaapskooi van Roompot in Wissel/Epe via natuurparken Scherpenberg en Woldberheide, De Dellen langs het Heerderstrand en via Heerde en Oene weer terug naar het vakantiepark.

Onderweg zijn meerdere horecagelegenheden, met name in Heerde, restaurant De Vier Jaargetijden.

Epe is een gemeente in de Nederlandse provincie Gelderland, in het noordoostelijke deel van de Veluwe. De gemeente telt 32.360 inwoners (1 mei 2014, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 157,25 km². De hoofdplaats van de gemeente is het gelijknamige dorp Epe.
Voor het begin van de christelijke jaartelling was het gebied van de huidige gemeente Epe bewoond. Er zijn veel prehistorische vondsten en aanwezige grafheuvels uit de nieuwe steentijd (4000-1700 voor Christus). Bijzonder in Nederland zijn zogenaamde "celtic fields" (prehistorische akkers met een vierkante vorm omgeven door aarden walletjes). Er ligt een heel complex (circa 76 hectare) van deze akkers bij Vaassen, rond de Gortelseweg. Ze dateren uit de IJzertijd.
De naam Epe is volgens o.a. Van Berkel en Samplonius afgeleid van een vroeg-Germaans of misschien zelfs vòòr-Germaans woord *apa, dat "waterloop" betekent. Het oudste document waarin de naam van het dorp "de Ape" voorkomt, dateert uit het jaar 1176.
Het Gemeentehuis ligt in Epe aan de markt. In 2005 is het van buiten af vernieuwd.
De gemeente Epe heeft 4 dorpen: Epe (15.552 inwoners), Vaassen (12.770 inwoners), Emst (3048 inwoners) en Oene (1599 inwoners).
Overige kernen: Boshoek, Dijkhuizen (Epe), Emst, Geerstraat, Gortel, Hanendorp, De Hegge, Jonas, 't Laar, Laarstraat, Loobrink, Niersen, De Oosterhof, Schaveren, Tongeren, Vemde, Westendorp, Wijnbergen, Wissel en Zuuk.

De ligging in natuurgebied de Veluwe heeft Epe tot een toeristische trekpleister gemaakt. Toeristen komen voor de omliggende bossen en heide zoals de Renderklippen. Het wild in de bossen rondom Epe, is een bron van inkomsten. De toeristische aantrekkingskracht van wilde dieren is groot.
Epe heeft zelf echter elk jaar te kampen met overlast van wilde zwijnen. Het grootste probleem is het aantal aanrijdingen dat voorkomt, soms met dodelijke afloop. Bovendien worden tuinen en grasperken nogal eens overhoop gehaald. In de zomer van 2008 was de zwijnpopulatie dermate hoog dat Epe landelijk nieuws werd. De provincie besloot in de maanden juli en augustus 3100 zwijnen, zestig procent van 5200, af te schieten. Dit doel werd behaald, maar de zomer van 2009 bewees eens te meer dat de zwijnpopulatie niet in de hand te houden is.

Op delen van Scherpenberg en Majuba wordt door geïntegreerd bosbeheer het bos natuurlijker gemaakt. Er komen meer inheemse loofbomen en het bos krijgt meer structuurvariatie. Majuba heeft een bosreservaat. Hier wordt niet gekapt of gesnoeid. Het bos kan zich daardoor natuurlijk ontwikkelen.
Dieren
Dit is het leefgebied van onder meer wilde zwijnen, edelherten en boommarters. De edelherten nemen de laatste jaren in aantal toe. De das heeft zijn burchten in het bos en zoekt voedsel op de graslanden en akkers in de buurt. Op Majuba ligt een burcht die ruim 25 jaar oud is. Het is volgens kenners een van de mooiste burchten op de Noordoost-Veluwe.

Reptielen, vogels
Op de heide van Morena leven adders, hazelwormen en hagedissen. Kenmerkende vogels voor het gebied zijn gekraagde roodstaart, kuifmees, zwarte mees, goudhaantje, kruisbek, havik, sperwer en buizerd. Ook de raaf komt in het gebied voor.
Geschiedenis
Hieraan kwam rond 1850 een einde. Deze vorm van landbouw was niet langer lonend door de uitvinding van kunstmest en de invoer van goedkope wol uit Australië.

Zaadwinning
De eigenaren zijn toen begonnen met het bebossen van het gebied. Een eerste poging aan het eind van de 19e eeuw was niet erg succesvol. Omstreeks 1915 ging men veel drastischer te werk. Vrijwel de gehele Scherpenberg is toen omgespit en beplant met grove den. Deze beplanting ontwikkelde zich voorspoedig en werd later gebruikt voor zaadwinning.
Planten
Scherpenberg en Majuba bestaat uit aaneengesloten naaldbos. In de kruidlaag groeit struikheide, bosbes, vossenbes, kraaiheide, bochtige smele, dopheide, pijpenstrootje, mos en korstmos. Op veel plaatsen hebben berkenbomen een fraaie tussenlaag gevormd. Het gebied is vooral rijk aan paddenstoelen. Gekraagde aardster, roodsteelfluweelboleet, gele ringboleet en cantharel komen betrekkelijk algemeen voor.

Morena
Aan de overkant van de Eperweg ligt het voormalige heidegebied Morena. Ook dit natuurgebied bestaat voornamelijk uit bos met grove den. In de onderbegroeiing vallen de donkergroene plekken met kraaiheide op. Er zijn ook enkele open plekken met struik- en dopheide en een vennetje. Hier groeit kleine zonnedauw, veenpluis en veenbies.
Er loopt door het gebied een langgerekt systeem van samenhangende paraboolduinen. Deze duinen zijn in de laatste ijstijd opgestoven. De hoogte van de duinen is soms wel 12,5 meter. Dit paraboolduinsysteem is internationaal uniek en van grote waarde.
Scherpenberg en Majuba is door een vorige eigenaar genoemd naar twee bergen in Zuid-Afrika. ‘Morena’ is de artiestennaam van een andere voormalige eigenaar, mevrouw Radier-Wijckerheld Bisdom

De Dellen, Ambtsbos
regio: Noord- en West-Veluwe en de Gelderse Vallei
gemeente: Epe, Heerde
plaats: Heerde

Korte kenschets

Afwisselend landschap van bos en heide. Oudste bebossing tussen Epe, 't Harde en Hattem, uit het begin van de 19de eeuw. De Dellen was het eerste bezit van de Stichting Het Geldersch Landschap.

Geo(morfo)logie

Het oostelijk deel de Dellen maakt onderdeel uit van een groot en zeer langgerekt systeem (20 km) van paraboolduinen, dat ook door onze terreinen Petrea en Scherpenberg en Majuba loopt. Deze duinen zijn in de laatste ijstijd opgestoven bij westen- tot zuidwestenwinden. De hoogte van de duinen is soms wel 12,5 meter. Dit paraboolduinsysteem is internationaal uniek, zeer gaaf en representatief en daarom van grote waarde. Het mooist bewaard gebleven complex ligt bij de Renderklippen, even ten zuiden van de Dellen.

Archeologie

De hoge droge gronden van de Veluwe werden in de prehistorie niet intensief bewoond. Gebrek aan water maakte permanente bewoning moeilijk. Op de Dellen ligt een grafheuvel, vermoedelijk uit de late steentijd. Ook werd een belangrijke archeologische vondst gedaan van lansen en naalden uit de bronstijd. Zij bevinden zich in het Gemeentemuseum te Arnhem. De belangrijkste sporen uit het verleden worden echter gevormd door de wegen en paden waarover mensen en materialen over de veluwe werden vervoerd.

Historische geografie

Vanaf de 9de eeuw werden de flanken van de Veluwe permanent bevolkt. Heerde wordt voor het eerst als plaats vermeld in de 12de eeuw. De bossen die dicht bij het dorp lagen behoorden tot de marke van dat dorp, zoals het Ambtsbos, dat tot de Marke Heerde behoorde. De hoger gelegen gronden midden op de Veluwe waren in bezit bij de Landsheer, oorspronkelijk de hertog van Gelre. Later gingen deze gronden over naar de Rekenkamer van de Staten van Gelderland, ze worden daarom ook wel Rekenkamergronden genoemd. Over de Dellen liepen twee belangrijke handelswegen; de Hessenweg van Zwolle naar Amersfoort en de Hanzeweg van Elburg naar Deventer. Op de kruising van deze wegen lag een herberg, gebouwd in 1785. Aan het eind van de 18de eeuw waren Rekenkamergronden staatsdomein geworden. In 1803 verkreeg de patriottengeneraal Harmen Willem Daendels 435 ha heidegrond 'in de Heerderdelle' in eeuwigdurende erfpacht. 'Delle' is afgeleid van 'del', een laagte in verder vrij vlak terrein. Daendels, afkomstig uit Hattem, wilde de heide ontginnen en schapen fokken. Hij bouwde een buitenhuis ongeveer een kilometer oostelijk van de herberg. Het huis is inmiddels verdwenen, evenals de oude herberg, maar de omgeving van het huis wordt nog steeds het Erf van Daendels genoemd. De landbouwvestiging op deze voedselarme gronden werd geen succes, omdat er een tekort was aan dierlijke mest en men nog geen kunstmest kende. In 1851 werd de weerkundige Prof. C.H.D. Buys Ballot eigenaar, die dit gebied grotendeels beboste. Zijn zoon, Mr. C.S. Buys Ballot, experimenteerde met het gebruik van uitheemse boomsoorten, met een landschappelijke aanleg met rechte en gebogen lanen en met kleine en grote heideveldjes temidden van bos. Na zijn overlijden is hij op de Dellen begraven in een graftombe op de heide.

Landschap

De Dellen vertoont nog steeds een prachtig afwisselend landschap van bos en heide. De heide ligt in grote en kleine velden verspreid tussen de bossen, verder zijn er enkele stukjes cultuurland. De oudste bomen dateren uit de tijd van Daendels. Het zijn inlandse eiken rond de plaats van het vroegere landhuis en schilderachtige, door de wind geteisterde dennen ten noorden van de Nieuwe Zuidweg.

Verwervings geschiedenis

Na het overlijden van Mr. C.S. Buys Ballot werd De Dellen door zijn erfgenamen in 1929 verkocht aan Het Geldersch Landschap. Het was de eerste aankoop van de net opgerichte stichting. Het landgoed was toen 362 ha groot. Het Ambtsbos is in 1973 gekocht van de erven Verdenius.

Flora

De Dellen is rijk aan paddestoelen. Belangrijke soorten als cantharel en heideknotszwam nemen de laatste jaren weer toe. De heide is afwisselend, met struikheide, dopheide, stekelbrem, kruipbrem en schapegras. Ook komt er veel kraaiheide voor. In de lagere delen zijn door ondoorlatende lagen in de bodem vennen gevormd met soorten als dopheide, pijpestrootje, veenpluis, kleine zonnedauw en veenbies. De bossen bestaan deels uit de oude door Daendels en Buys-Ballot aangeplantte bomen, deels uit veel jongere, eenvormiger bossen van grove den, lariks en douglas. In deze bossen zijn recentelijk open plekken gemaakt die ingeplant zijn met wintereik, die hier van nature beter thuisoort. Op de wallen rond het Erf van Daendels groeit eikvaren. Het Ambtsbos bestaat uit naaldbos met een ondergroei van blauwe en rode bosbes, een heideterreintje en eikehakhout dat is doorgegroeid tot knoestige, kromme eiken. De sprengen in het terrein maken deel uit van de ten noordwesten van het Ambtsbos gelegen 'Heerder Sprengen' van Staatsbosbeheer. Het sprengemilieu wordt gekenmerkt door zuurstofrijk, helder water met plantesoorten als bronkruid en bittere veldkers. Op de sprengwallen groeit dubbelloof.

Fauna

De Dellen en Ambtsbos maken deel uit van de vrije wildbaan van de Noordoost-Veluwe. Het aan De Dellen grenzende militaire oefenterrein op de Oldebroekse Heide is een belangrijk grofwildgebied, waar edelherten, wilde zwijnen en reeën huizen. In de avond en nacht bezoeken zij ook De Dellen. De Dellen herbergt ook een 'eigen' populatie edelherten, die de afgelopen jaren in omvang is toegenomen. Vanaf een observatietoren van de gemeente Epe aan de rand van de heide op de Holle Berg heeft men tussen half september en half oktober aan het begin en het einde van de dag een goede kans iets waar te nemen van de edelhertenbronst. Verder leven er dassen en af en toe wordt een boommarter gesignaleerd. Kenmerkende vogels voor de naaldbossen zijn kuifmees, zwarte mees en goudhaantje. In de oudere grove-dennenbossen kunnen we de gekraagde roodstaart en de kruisbek tegenkomen en in de oude loofbomen en -lanen de zwarte specht, boomklever, holenduif en grauwe vliegenvanger. De heideveldjes herbergen roodborsttapuiten, boomleeuweriken, boompiepers en geelgorzen. Tot de broedende roofvogels behoren havik, buizerd, wespendief en boomvalk. Ook de raaf heeft een territorium op het terrein. In de winter worden wel klapeksters gezien. Bijzondere reptielen en amfibieën op de Dellen zijn hazelworm, zandhagedis, levendbarende hagedis en heikikker. In het Ambtsbos komt langs de sprengen de ijsvogel voor.

Heerderstrand - Een Veluwse oase
Midden tussen de idyllische bossen van de Veluwe ligt het recreatiegebied Heerderstrand. Het prachtige strand en het schone zwemwater nodigen uit tot veel waterplezier! Er zijn volop mogelijkheden voor een sportief potje beachvolleybal, waterpolo of kanoën op de plas, maar u kunt natuurlijk ook lekker lui zonnen op het zandstrand of een zonneweide.
Ook nodigt de omgeving uit tot een mooie wandeling over het recreatiegebied. Speciaal voor gezinnen en groepen met kinderen is er de Dieren-ABC-Route. Heeft u zin in een hapje of drankje, dan kunt u terecht bij de kiosken voor diverse versnaperingen. Probeer ook eens Pitch&Putt Golf, het golfspel voor iedereen.

Heerde is een plaats in de Nederlandse provincie Gelderland en hoofdplaats van de gemeente Heerde. De plaats Heerde telt 12.255 inwoners (2013).

Tot 125.000 jaar geleden lag hier een gletsjer uit de ijstijd die de stuwwallen, zoals de Renderklippen deed ontstaan. Opgravingen laten zien dat de streek al in 4500 v Chr bewoond was. In de middeleeuwen ontstonden een tweetal woonkernen in het gebied van de huidige gemeente Heerde. De kapel van Heerde werd in het jaar 1176 onafhankelijk van Epe.

In 1407 werd het Fraterhuis Hulsbergen gesticht. Behalve handschriften kopiëren, hadden de broeders ook werk aan het in cultuur brengen van de grond. Als gevolg van de Beeldenstormen de daaropvolgende Tachtigjarige Oorlog en Kerkhervorming werd het klooster in 1578 opgeheven. Heerde ging overigens niet van harte met de Kerkhervorming mee, dat kwam ook doordat de streek in het begin van de oorlog door soldaten van beide zijden vaak geplunderd werd.[2]

In de 17e eeuw woonden de welgestelde Heerdenaren in landhuizen zoals Zwanenburg (gesloopt in de 19e eeuw), Bonenburg (1633; nog te vinden aan de gelijknamige laan) en Burggraaf (in de 19e eeuw gesloopt, maar in 1862 herbouwd). Aan de rand van de gemeente ligt de Historische Buitenplaats Kasteel Vosbergen, een rijksmonument voorzien van een dubbele 17e eeuwse trapgevel en omgeven door een binnen- en buitengracht. Op het voorplein van het kasteel bevindt zich een bouwhuis met woning en stallen. Het wordt omgeven door een landgoed van 80 ha waarop meerdere boerderijen en in de 19e eeuw 2 papiermolens [3] Vosbergen is in essentie een spijker met latere uitbreidingen en wordt voor het eerst genoemd in een document uit 1588 dat zich in het Leeuwarder archief bevindt (archief Doys). Het was oorspronkelijk bezit van de families Doys en Krijt (waarnaar het huis ook lang vernoemd is geweest) maar kwam in 1715 in handen van Alexander van Dedem. Diens nazaten bezitten het nog steeds. In de zeventiger jaren van de vorige eeuw is het uitgebreid gerestaureerd door de toenmalige bewoners, Mr H.M.A. Kamerlingh Onnes en Mevr. G.A. Kamerlingh Onnes- Baronessse van Dedem. Het huis wordt particulier bewoond maar ook gebruikt voor trouwpartijen.

Op 13 april 1945 wilden verzetsleden voorkomen dat de Duitsers de strategische Klementbrug zouden opblazen. Zij verwachtten Canadezen, maar werden verrast door een Duitse patrouille. Er ontstond een vuurgevecht en er vielen doden onder de verzetsleden, en uit wraak vermoordden de Duitsers ook enkele onschuldige burgers, totaal 12 doden. Een muur met kogelgaten en een inscriptie herinneren aan het drama. In de tuin van het huis staat een zwaard of kruis als gedenkteken. De tekst luidt: 'Hier velde 't Duitse zwaard 13 april a.d. 1945 12 Nederlanders'.

Oene (Nedersaksisch: Une) is een dorp in het noordoosten van de Nederlandse provincie Gelderland. Het dorp maakt deel uit van de gemeente Epe en hoort bij de oostelijke Veluwe.

Oene telt ongeveer 1600 inwoners. Oene ligt ter hoogte van Epe en wordt daarvan gescheiden door de A50 en het Apeldoorns kanaal. De weg naar Epe heet in Oene de Eperweg en aan de overzijde van het kanaal de Oenerweg. Oene is een oude plaats waardoor zij een oude naam heeft. Het is afgeleid van het oergermaanse 'hûn' , wat 'moerassig' betekent. Het lag immers in de uiterwaarden van de IJssel en heeft een hoge grondwaterstand door kwelwater van de Veluwse stuwwal.

Markant is het gotische kerkje dat ontstaan is uit een romaans kerkje uit de 12e eeuw. Het heeft in elk geval voor 1176 bestaan, omdat in dat jaar de bisschop van Utrecht bevel gaf dat de kapel in Unen (Oene) bij de parochiekerk Epe moest blijven behoren. In 1283 werd de kapel van Oene afgescheiden van het kerspel Epe, en tot parochiekerk verheven. De kerk met een tufstenen toren heeft verschillende keren uitbreidingen ondergaan. Het orgel in de kerk is gebouwd rond 1770 door J.H.H. Bätz of een van zijn zonen. In 1852 is het orgel vanuit de R.K. Martinuskerk in Utrecht overgeplaatst naar Oene. Er vinden elke zondag nog altijd twee diensten plaats. Tussen 1946 en 1973 was deze gemeente de standplaats van Jacobus Teunis Doornenbal.

Een andere bezienswaardigheid is korenmolen Werklust, die dateert uit 1858 en toegankelijk is voor publiek. Elke zaterdag en ook wel doordeweeks kan men de molen, als in vroegere tijden, aan het werk zien.

Er staan opvallend veel populieren in de omgeving van het dorp. Het hout hiervan levert niet veel op als de bomen gekapt worden, maar werd vroeger veel gebruikt door klompenmakers, omdat het niet duur was. Vandaar dus de vele populieren, in de volksmond ook wel 'peppels' genoemd. Oene staat wel bekend als 'klompendorp'. Het dorp heeft meer dan 20 klompenmakers gekend. Verder bestaat het meeste omliggende land uit grasland. Omdat Oene een boerendorp is, wordt er ook veel maïs verbouwd als voer voor de koeien.

Een jaarlijks terugkerend evenement is het Oener Koefeest, dat ieder jaar in oktober wordt georganiseerd. Naast de veemarkt worden allerhande festiviteiten gehouden, waaronder een warenmarkt, een rommelmarkt en een uitgebreide landbouwmechanisatie tentoonstelling.

Het Oener Koefeest geniet regionale bekendheid. Hoewel er vroeger ook echt gehandeld werd en koeien van eigenaar verwisselden, is er na de MKZ-uitbraak van 2001 een verbod op dit handelen. De koeienhandel heeft nu plaats gemaakt voor een pony- en paardenmarkt, waarbij er nog ouderwets handjeklap wordt beoefend. Daarnaast is er elk jaar een tentoonstelling met verschillende koeienrassen. Voor meer informatie oenerkoefeest.nl

Uitbraak mond- en klauwzeer 2001. MKZ-monument
Oene is onder andere bekend geworden doordat het dorp het centrum was van de Mond-en-klauwzeer (MKZ)-uitbraak in 2001, waarbij in heel Nederland 260.000 dieren moesten worden afgemaakt. Op 17 maart van dat jaar werden de eerste Nederlandse dieren met MKZ-verschijnselen ontdekt in Oene. Met dit feit trok Oene de aandacht van de wereldpers. Voor deze diep ingrijpende gebeurtenis is een monument opgericht in het centrum van het dorp.

Verdere informatie onder