Swalmen (Limburgs: Zjwame) is een plaats en voormalige gemeente in Nederlands-Limburg, die sinds 1 januari 2007 bij de gemeente Roermond hoort. Swalmen is gelegen tussen Roermond en Venlo, wordt in het westen begrensd door de Maas en in het oosten door de Duitse grens. De kerkdorpen Asselt en Boukoul maakten tot 2007 ook deel uit van de gemeente Swalmen. Met deze twee andere kerkdorpen bezat deze zeer water-, bos- en natuurrijke gemeente naast enige industrie in de dorpskern vooral ook een landelijk karakter.

De gemeente Swalmen telde bij de opheffing 8797 inwoners (1 juli 2006) en had een oppervlakte van 22,96 km² (waarvan 1,42 km² water).

Swalmen (in 11e-12e eeuw (de) Sualmo; ca. 1200 Sualmum; 1239 Swalmene) dankt zijn naam aan het riviertje de Swalm. De uitgang -en is hier geen meervoudsvorm, maar een oude naamvalsvorm om een plaats aan te duiden. Deze is bij plaatsnamen die aan een water of riviertje zijn ontleend in Limburg niet ongebruikelijk. Zo vindt men in Zuid-Limburg Gulpen, in de Selfkant Saeffelen, en in Belgisch Limburg Voeren, die alle genoemd zijn naar een riviertje.

Wapen
Het stadswapen van Swalmen komt voor het eerst voor in 1607 -- voor die tijd zegelde de rechter persoonlijk -- en is ontleend aan dat van de familie van Swalmen (een jongere stam van de familie van Broeckhuysen, die hetzelfde wapen heeft, waarop Van Swalmen een barensteel ter onderscheiding heeft aanbracht). In 1339 werd ridder Seger van Swalmen, zoon van wijlen Willem van Broeckhuysen, door graaf Dirk van Loon, heer van Heinsberg en Blankenberg, beleend met enkele landerijen in Swalmen.
Er zijn drie stadszegels in gebruik geweest tot 1792 en vanaf 1614 staat de Heilige Lambertus er als kerkpatroon achter.

Geografie
De Swalm is een snelstromende, bochtenrijke bosbeek, die uit het hogergelegen grensgebied van het nabije Duitsland komend, zich door de gehele gemeente slingert en dwars door de dorpskern stroomt. De Swalm mondt even voorbij Swalmen uit in de Maas. Een stukje ten zuiden van deze monding ligt op een hoge oever aan het winterbed van de Maas het pittoreske kerkdorpje Asselt. In het oosten grenst Swalmen aan Duitsland. Voor de samenstelling van het gebied dat tot Midden-Limburg wordt gerekend, zie het lemma Midden-Limburg.

Natuurschoon
Swalmen bezit aan de oostkant een uitgestrekt bosgebied met de Bosberg, dat over de grens aansluit op het Brüggener en Elmpterwald. Het is een voortreffelijke omgeving om te wandelen en te fietsen. Het beekdal van de fraai meanderende Swalm geniet de laatste decennia ook nationaal een toenemende belangstelling. In het bos 'Groenewoud' ligt ook een fraai natuurbad, 'de Bosberg'.
De Maasplassen bij Asselt, ontstaan door het baggeren van grind, bieden verschillende mogelijkheden tot watersport (zeilen, roeien, surfen) en sportvisserij. In de Asseltse Plassen bevindt zich een jachthaven. De bouw van vakantiehuisjes is in voorbereiding.

Geschiedenis[bewerken]
In de prehistorie werden er bij Swalmen grafheuvels opgeworpen, waaronder de grafheuvels aan de Kroppestraat, de grafheuvels op de Bosberg en bij Grietjens Gericht.

Romeinen
In het buitengebied van Swalmen liggen zichtbare resten van de Romeinse weg van Heerlen naar Xanten, gelegen aan de zuidoost-rand van de vroegere gemeente Swalmen, tussen de landgoederen Blankwater en Zuiderwijck Spick in het kerkdorp Boukoul. Bij grenspaal 425 ligt een laatneolithische grafheuvel aan de Romeinse weg.

Middeleeuwen
In de middeleeuwen meerden de Noormannen aan bij Asselt, om van daaruit het achterland te plunderen. Het kerkje van Asselt werd in de 11e eeuw gebouwd op een heuvel aan de Maas, waar eerder een fort had gestaan. Deze kerk werd grotendeels gebouwd met stenen afkomstig van Romeinse gebouwen. Van de oorspronkelijke romaanse kerk resteren nog het schip en het koor.

Swalmen was reeds een heerlijkheid aan het eind van de 13e eeuw. Er bevinden zich nu nog de ruïne van de oude burcht Ouborch of Naborch, en het imposante, fraai onderhouden kasteel Hillenraad.

In de late middeleeuwen werd er rond Swalmen de landweer De Wolfsgraaf aangelegd.

Nieuwe tijd
De heerlijkheid Swalmen, na 1695 het Markgraafschap Swalmen en Asselt, hoorde bij het Overkwartier of Opper-Gelre, het afzonderlijke, zuidelijke deel van het hertogdom Gelre. De heerlijkheid was dus tijdens de tachtigjarige oorlog en tot 1713 Spaans, onder het Huis Habsburg.

Van 1713 tot 1795 kwam Swalmen samen met Maasniel, het aangrenzende Elmpt (thans in Duitsland), Roermond en Herten aan de Oostenrijkse tak van de Habsburgers. Roermond en omgeving maakten toen deel uit van het 'Belgisch', dat wil zeggen Oostenrijks Overkwartier van Gelder, als klein restant van het oude hertogdom Gelre. Aan de overzijde van de Maas vielen ook Wessem, Kelpen en Oler, en stad en land van Weert (met Nederweert en Meijel) onder dit Oostenrijks of Belgisch Gelre.

In de Franse tijd hoorde dit gebied bij het Belgisch departement van de Nedermaas. Pas in 1815 werd het Nederlands.

Voormalig Kasteel Ouborg (in de volksmond 'Den Aaje borch' → Naborch) is een ruïne uit de 14e eeuw.
Kasteel Hillenraad, vooral uit de 17e /18e eeuw, vormt veruit de belangrijkste bezienswaardigheid. Het is een van de mooiste waterkastelen in Nederland, met vier hoektorens en omringd door grachten. Hillenraad werd al genoemd in 1380. Dit rijksmonument, gelegen in het bos aan de zuidkant van het dorp, in het kerkdorp Boukoul, wordt nog bewoond en is niet voor publiek toegankelijk, maar kan van buitenaf waargenomen worden.
Het hooggelegen Romaanse 'rozenkerkje' van Asselt, de Sint-Dionysiuskerk, aan de Maas (rijksmonument). Ook het interieur is interessant.
Kasteelboerderij Zuidewijck Spick, te Boukoul, edelmanshuis uit de 17e /18e eeuw (rijksmonument). Deze "Spijker" (Spiek) werd al genoemd in 1463.
Graeterhof, landhuis te Boukoul.
De Sint-Lambertuskerk aan de Markt gaat terug tot een maaskeienkerkje van voor 1452, mogelijk zelfs nog uit de 9e en 10e eeuw, maar de huidige kerk is een neogotische herbouw uit 1897 door Caspar Franssen.
Oude Raadhuis aan de Markt (waarin thans café-restaurant de Mert en het Activiteitencentrum van SGL).
Het oude Station Swalmen dateert uit 1863. Het gebouw diende onder meer voor de huisvesting van "de Milieu- en Heemkunde Vereniging Swalmen".
Landweer De Wolfsgraaf, onder andere nog goed zichtbaar te Groenewoud ten oosten van Swalmen. Aldaar ook nog restanten te zien van de veedrift.

Economie
Swalmen is een levendig dorp, dat vanouds industriële bedrijvigheid kent, behalve veel klei- en keramische industrie zijn er een papierfabriek, ijzergieterij, machinefabriek en een spiegelfabriek.

Onderwijs
Swalmen heeft binnen zijn oude dorpskern 2 basisscholen en 1 school voor voortgezet onderwijs.

Basisscholen
Octopus
Lambertus
Het oude gebouw van basisschool de Heide is eind 2008 gesloopt. Er is een nieuw schoolgebouw in aanbouw. De Heide en de Mortel worden gefuseerd en zullen dan vanaf schooljaar 2010-2011 gebruik gaan maken van de nieuwbouw (Octopus).

Voortgezet onderwijs
De Scholengemeenschap Bisschoppelijk College Broekhin te Roermond heeft een VMBO-afdeling te Swalmen, ook wel "BC Broekhin Jenaplan" genoemd. (De buurt Broekhin is een wijk van Roermond, die aan het oude grondgebied van Swalmen grenst.)
Cultuur[bewerken]
Carnaval (Vastelaovindj)[bewerken]
De 'Vastelaovesvereniging de Hopsjlokkers' is in 1952 opgericht,[1] carnvalsvereniging 'de Kwekkerte' van het kerkdorp Boukoul is een aantal jaren ouder. De naam 'de Hopsjlokkers' dankt de vereniging aan de oprichters, onder wie de directeur van de plaatselijke moutfabriek. Hop staat voor bier en sjlokkers zijn drinkers. In de loop der jaren zijn folkloregroep 'Vader Aartjes', uit het kerkdorp Asselt, en de Stichting 'Boerebroelof Sjwaame' erbij gekomen. Bij de Hopsjlokkers wordt jaarlijks een nieuwe Mulder (molenaar, dit vanwege de molen in het embleem van de vereniging) aangewezen die het startsein voor de vastelaovindj geeft. Hij doet dit door op de 11e van de 11e de wieken van de Zjwamer Meule (molen) aan te zwengelen. De 'Vastelaovesvereniging de Fobmötse' is in het jaar 2000 opgericht. Deze vereniging roept regelmatig een Prinses uit. Van recentere datum is de 'Bacchusklup Zjwame'. Sinds 2011 is VV De Sjtummingmakers in het leven geroepen. Deze vereniging richt zich op de jeugd tussen de 16 en 25 jaar.

Mertsjpektakel
Op "vastelaoveszunjig" vindt sinds 2006 jaarlijks het "mertsjpektakel" plaats, een gratis openlucht-festival met Limburgstalige carnavals artiesten gehouden op de markt in swalmen.

Sjwaampop
Het gratis openluchtfestival Sjwaampop wordt al sinds begin jaren '80 georganiseerd op de markt in Swalmen. 19 Augustus 2007 werd het festival voor de 25e keer gehouden met onder andere After Forever en Jan Akkerman.

KVW
Sinds 1967 vindt er jaarlijks in Swalmen een Kindervakantiewerk (KVW) plaats. Met jaarlijks rond de 400 kinderen is dit een van de grootste kindervakantiewerken in de regio. Traditie is daarbij de jaarlijkse motortocht, waarbij meer dan 350 motoren deelnemen, die elk een kind van kvw mee achterop nemen. Op 1 Augustus 2007 had KVW de primeur om als eerste gebruik te mogen maken van een deel van de nieuwe autosnelweg A73. Het was voor het eerst sinds de autoloze zondagen in de jaren 70, dat kinderen weer legaal op een stuk autosnelweg mochten spelen. 's Avonds ging de motortocht ook over dit stuk van de autosnelweg.